Время в средневековом городе - Коллектив авторов
4
Pauli Warnefridi Libellus de numero sive ordine episcoporum qui sibi ab ipso praedicationis exordio in Mettensi civitate successerunt // MGH. SS. T. 2. P. 260–268; Павел Диакон. Деяния мецских епископов / Пер. с лат. и коммент. А.И. Сидорова // Династия Каролингов. От королевства к империи. VIIIIX века. Источники / Отв. ред. А.И. Сидоров. СПб., 2019. С. 42–67.
5
Список епископов Меца в наиболее полном виде сохранился в Сакраментарии Дрогона (Paris. BNF lat. 9428; оцифрованную версию рукописи см.: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b60000332). Причем сразу в двух версиях – поэтической (fol. 126r–127v) и прозаической (fol. 127v–128r). Поэтическая версия опубликована в 1881 г. Э. Дюммлером в: MGH. Poet. lat. T. 1. P. 60–61. Обе версии в том же году опубликованы О. Холдером-Эггером в: MGH. SS. T. 13. P. 303–305. О списках епископов Меца подробнее см.: Gauthier N. L’évangélisation des pays de la Moselle. P., 1980. P. 16–26.
6
Описание рукописи подробнее см.: Leroquais V. Les sacramentaires et les missels manuscrits de Bibliothèque publique de France. P., 1924. Vol. 1. P. 16–18; Pelt J.-B. Études sur la cathédrale de Metz. La Liturgie. Metz, 1937. Vol. 1 (VIIIXIII s.). P. 51–112; Koehler W. Die karolingischen Miniaturen. Berlin, 1960. Bd. 3 (2). Die Gruppe des Wiener Krönungs-Evangeliars. Metzer Handschriften. S. 143–162; Jakobi-Mirwald Ch. Text – Buchstabe – Bild. Studien zur historisierten Initiale im 8. und 9. Jahrhundert. Berlin, 1998. S. 53–58; Trésors carolingiens. Livres manuscrits de Charlemagne à Charles le Chauve. P., 2007. P. 194–199; Palazzo E. L’enluminure à Metz au Haut Moyen Âge (VIIIe—XIesiècles) // Metz enluminée. Autour de la Bible de Charles le Chauve. Trésors manuscrits des églises messines. Metz, 1989. P. 24–27.
7
Так, в 687 г. Пипин Геристальский и его супруга Плектруда пожаловали мецской церкви Святых Апостолов, «где покоится наш предок Арнульф», виллу. См.: MGH. DD. Maiorum domus regiae e stirpe Arnulforum. № 2 (tradidimus ad basilicam sanctorum apostolorum iuxta urbem Mettis constructam ubi dominus et avus noster Arnulphus in corpore requiescit villam…). В 715 г. внуки Пипина сделали пожалование в память о своем отце герцоге Дрогоне, похороненном там же в 708 г. См.: MGH. DD. Arnulf. № 8 (genitor noster illuster vir Drogo quondam de hac luce migraverit et nostra fuit petitio ad venerabilem virum Liutbertum abbatem de basilica sanctorum apostolorum que est foris murum Mettis civitate constructa, ubi avus noster domnus Arnulfus in corpore requiescit, ut ibidem iam dictum genitorem nostrum sepelire debemus…).
8
Sot M. Organisation de l’espace et historiographie épiscopale dans quelques cités de la Gaule carolingienne // Le métier d’historien au Moyen Âge. Études sur l’historiographie médiévale. P., 1977. P. 40–43; Sot M. Gesta episcoporum. Gesta abbatum (Typologie des sources du Moyen Âge occidentale). Turnhout, 1981. P. 18. К перечисленному Мишелем Со следует добавить книжные собрания, стремительно формировавшиеся в IX в., прежде всего в монастырях. Состав книжных фондов, несомненно, отражал интеллектуальные устремления и в целом культурный горизонт отдельных общин, позволяя современному историку судить о том, как и с чем/кем ассоциировали себя их представители. Обладание уникальной рукописью, очевидно, поднимало престиж конкретной обители не меньше, чем обладание мощами святого.
9
Сочинение Павла Диакона, по сути, заложило основы жанра «Деяний» в каролингском историописании. От IX в. до нас дошли еще три произведения такого рода (деяния епископов Манса, Осера и Вердена), но от «Деяний мецских епископов» их отделяет по меньшей мере несколько десятилетий. Ср.: Sot M. Gesta episcoporum. Gesta abbatum… P. 35.
10
Vita S. Arnulfi // MGH. SSrM. T. 2. Р. 426–446. На рус. (фрагмент): Житие святого Арнольфа / Пер. с лат. М.Р. Ненароковой // Памятники средневековой латинской литературы. VIII–IX века. М., 2006. С. 87–94.
11
Vita S. Arnulfi, 1: «Huius itaque laudabilia facta quae gessit nonnulla ego a familiaribus illius narrantibus, pleraque per memet ipsum quae scribenda adsunt cognovi».
12
Pauli Warnefridi Libellus … // MGH. SS. T. 2. P. 264.
13
Fleckenstein J. Die Hofkapelle der deutschen Könige. Stuttgart, 1959. Bd. 1. S. 48–49. Мнение Йозефа Флекенштайна о близком родстве Хродеганга и Ангильрама широко принято в современной науке, однако разделяется не всеми. Так, Арно Ари справедливо отмечает, что убедительных доказательств тому в источниках найти не удается. См.: Hari A. Écrire l’histoire des évêques de Metz au Moyen Âge: les Gesta episcoporum messins de la fin du VIIIeà la fin du XIVesiècle. Metz, 2010. T. 1. P. 23.
14
О церковных реформах в Меце в VIII в. подробнее см.: Claussen M.A. The reform of the Frankish church: Chrodegang of Metz and the Regula canonicorum in the eighth century. Cambridge, 2004.
15
Согласно сообщению Тегана, граф Инграмн, отец Ирменгарды, приходился Хродегангу родным племянником. См.: Theganus. Gesta Hludowici imperatoris, 4 (Theganus. Gesta Hludowici imperatoris. Astronomus. Vita Hludowici imperatoris / Hg. E. Tremp // MGH. SSrG in usum scholarum separatism editi. Hannover, 1995. P. 178). Представление о родстве Ирменгарды с Хродегангом стало общим местом в современной историографии. Ср.: Werner K.F. Bedeutende Adelsfamilien im Reich Karls des Grossen // Karl der Grosse. Lebenswerk und Nachleben. Düsseldorf, 1965. Bd. 1. S. 119. Anm. 133; Konecny S. Die Frauen des karolingischen Königshauses. Die politische Bedeutung der Ehe und die Stellung der Frau in der fränkischen Herrscherfamilie vom 7. bis zum 10. Jahrhundert. Wien, 1976. S. 73, 89, 99; Riché P. Die Karolinger. Eine Familie formt Europa. München, 1991. S. 173, 179; Schiefef r R. Die Karolinger. Stuttgart, 1992. S. 114.
16
В IX в. Мец играл ключевую роль